Συνολική έκταση Δήμου: 335,38 τ.χλμ.
Πληθυσμός: 16.692 κάτοικοι (απογραφή 2011).
Έδρα:
Διοικητική και οικονομική: Πεζά (όπου στεγάζεται το Δημαρχείο, το Κ.Ε.Π. και πλείστες άλλες υπηρεσίες)Ιστορική έδρα: Αρχάνες (παράρτημα Δημαρχείου, με Κ.Ε.Π., στο ιστορικό σχολείο του οικισμού) / Ιστορική έδρα του Δήμου είναι και ο Πύργος, όπου λειτουργεί δημοτικό κατάστημα Κ.Ε.Π. και άλλες υπηρεσίες.
Δημοτικές ενότητες:
Τρεις είναι οι μεγάλες διοικητικές (και γεωγραφικές) ενότητες του Δήμου: Αρχανών, Ν. Κα- ζαντζάκη, Αστερουσίων με55 χωριά. Οι περιοχές αυτές μέχρι το 2010 ήταν ξεχωριστοί Δήμοι αλλά έκτοτε, και ως αποτέλεσμα της διοικητικής μεταρρύθμισης (Πρόγραμμα Καλλικράτης) ενώθηκαν σε ένα νέο Δήμο.
Φυσική γεωγραφία:
Ο Δήμος Αρχανών-Αστερουσίων είναι ένας κατά βάση ημιορεινός Δήμος. Η μορφολογία του χαρακτηρίζεται από τρείς ζώνες: την ορεινή με υψόμετρο άνω των 400μ. την ημιορεινή από 200μ - 400μ και την πεδινή από 200 μ. και κάτω. Οι δυο πρώτες ζώνες καλύπτουν περίπου τα 3/5 του Δήμου. Τα όρη που δεσπόζουν είναι ο Γιούχτας και μέρος του ανατολικού τμήματος των Αστερουσίων. Σημαντικό κομμάτι της πλούσιας πεδιάδας της Μεσαράς απλώνεται στις βόρειες υπώρειες των Αστερουσίων και βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου.
Σύνορα και λειτουργική σχέση με γειτονικές περιοχές:
Ο Δήμος βρίσκεται στο κέντρο του Νομού Ηρακλείου, καταλαμβάνοντας μια επιμήκη λωρίδα γης που ξεκινά από το βόρειο τμήμα του νομού, πολύ κοντά στο αστικό κέντρο του Ηρακλείου και φτάνει μέχρι τα νότια παράλια, με έξοδο στο Λυβικό πέλαγος.
Στα βόρεια, συνορεύει με το Ηράκλειο, την πρωτεύουσα του νησιού. Με αυτοκίνητο, μέσα σε 30 μόλις λεπτά από το κέντρο του Ηρακλείου, μπορεί κάποιος να βρεθεί στα Πεζά, ή στις Αρχάνες. Ειδικά στην περίπτωση των Αρχανών, η τόσο μικρή απόσταση έχει συμβάλει στη σταδιακή αστικοποίηση του όμορφου χωριού που τα τελευταία χρόνια προσελκύει όλο και περισσότερους κατοίκους της μεγαλούπολης που αναζητούν μια πιο ήρεμη καθημερινότητα.
Αλλά και στην τουριστική του ανάπτυξη έχει παίξει καθοριστικό ρόλο, μια και εδώ κατα- φτάνουν την καλοκαιρινή περίοδο δεκάδες τουριστικά λεωφορεία για να περιηγηθούν τους τεράστιας αξίας αρχαιολογικούς χώρους, τα ωραία σοκάκια και τα δελεαστικά ταβερνεία και καφενεία του πιο κοσμοπολίτικου παραδοσιακού χωριού της Κρήτης.
Και ιστορικά όμως, αν το εξετάσουμε, διαπιστώνουμε πως η βόρεια αυτή περιοχή του Δήμου, (η ευρύτερη περιοχή των Αρχανών) βρισκόταν ανέκαθεν σε μια λειτουργική εξάρτηση και συνέχεια με την πρωτεύουσα της Κρήτης. Η ίδια η Κνωσός, τα χρόνια της μεγάλης ακμής του μινωικού πολιτισμού, είχε στην ακτίνα δυναμικής εκμετάλλευσής της ολόκληρη την περιοχή του Γιούχτα, των Αρχανών, μέχρι και πέρα από το Βαθύπετρο.
Άλλο παράδειγμα είναι ο νότος του Δήμου. Το κομμάτι του ορεινού όγκου των Αστερουσίων, που ανήκει διοικητικά στο Δήμο Αρχανών-Αστερουσίων, είναι το ένα τρίτο περίπου του συνολικού ορεινού όγκου. Πρόκειται για το δυτικό τμήμα. Το ανατολικό ανήκει στους Δήμους Γόρτυνας και Φαιστού. Όμως ο ορεινός όγκος είναι ενιαίος, με κοινά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και βιοποικιλότητα, με ενιαίες ανάγκες προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης που απαιτούν ενιαίες πολιτικές διαχείρισης. Στον παρόντα οδηγό, επιχειρούμε να παρουσιάσουμε τις εναλλακτικές επιλογές περιήγησης που έχει ο επισκέπτης σε όλον τον ορεινό όγκο.
Τέλος, στα ανατολικά ο Δήμος συνορεύει με τους Δήμους Μινώα Πεδιάδος και Χερσονήσου με τον οποίο «μοιράζεται» το πλούσιο οικοσύστημα του Καρτερού ποταμού με τις βαθιές χαράξεις των φαραγγιών που σχηματίζουν οι παραποτάμιοι κλάδοι του (Αστρακιανό, Κουναβιανό φαράγγι).
Βιοτικό Επίπεδο
Η υψηλή ποιότητα ζωής των κατοίκων έχει εξασφαλιστεί με την κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής στον τομέα της ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης και καθαριότητας, όπως βιολογικοί καθαρισμοί στους περισσότερους οικισμούς του Δήμου, νέα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, λιμνοδεξαμενές, χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων.
Επίσης έχει διαμορφωθεί ένα ευρύ δίκτυο παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, όπως κέντρα ανοικτής προστασίας ηλικιωμένων, βρεφονηπιακούς σταθμούς και κέντρα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών.
Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις σύγχρονες υποδομές αθλητισμού (γήπεδα ποδο- σφαίρου, γήπεδα calzetto, κλειστά γυμναστήρια που μπορούν να υποστηρίξουν την προετοιμασία και προπόνηση αθλητικών ομάδων και αθλητών) και πολιτισμού καθιστούν το Δήμο έναν ελκυστικό προορισμό, τόσο για επίσκεψη όσο και για μόνιμη κατοικία.
